Het  frizoonse  substraat  in  Noord-Holland [:]   luttik   (deel 2)

¿  Hoe   stel   je   nu   vast , dat   er   ooit   een   andere   taal   (-  où-tout-se-tient ;   dat-wil-zegge   [:]  systematisch–samen-hangend -)   in   een   vroeger   tijd-perk   in   een   bepaald   gebied    werd   gesproken ?

In   die   vraag   zit   weer   een   andere   vraag   verborgen [:]   ¿  hoe   definieer   ik   of   herken   ik   die   “oudere  taal”   (-   die   zodanig   verschilt   van   een   nieuwere   taal ,   dat   zij   ook   echt   anders   is   en   “als   zodanig   te   herkennen   is” -)   ?

Een  kwestie  van  “taal-vergelijking”  èn  een  kwestie  van  gradatie .

En  misschien  een  dood-doener [:]   die  mensen  leven  niet  meer  //  dus  aan  hen  kunnen  we  [het]  niet  meer  vragen  hoe  hun  taal  geklonken  heeft .   Misschien  wel  helemaal  niet  “wel-luidend”  //  maar  slechts  gebaseerd  op  “oer-klanken  of  -driften” .

¿  Wie   zal   het   zeggen  ?

Daarnaast  is  (voor-lopig)  een  onoverkomelijk  probleem ,   dat  taal-kundigen  niet  expliciet  zijn  over  hun  gereconstrueerde   taal [:]

niet  enkel  een  gereconstrueerd  woord  dient  van  een  teken  voorzien  te  worden   (- waarvoor  [ het  teken ]  *   algemeen  gebruikt  wordt -)     (- om  aan  te  geven  dat  het  hier  een  gereconstrueerd  woord  betreft -)  //  maar  ook  de  “quasi-fictive”  taal  die  zij  reconstrueren .   Zij  spreken  vaak  in  absolute  zin  over   het  “west-germaans”  //  maar  in  feite  is  deze  niet   “in  feitelijke  zin”   overgeleverd   (–   //  maar  opgebouwd  uit  redeneringen  achter-af  op  basis  van  later-overgeleverde  talen  die  met-elkaar  zijn  vergeleken ,   welke  redeneringen  gericht  zijn  op  een  taal-stadium    terug-in-de-tijd –) .

Ik  bedien  mij  van  het  teken  ^▼  om  aan  te  geven  dat  òòk  de  betreffende  ( erbij-horende )  taal  gereconstrueerd  is  / wordt .

We  krijgen  dan  bij-voorbeeld   ^▼  frizoons   luttik   (► klein ◄) .

Het  woord   luttik   is  over-geleverd ;    dus  dat  betreft  geen  reconstructie .   Maar  wel  het  feit  dat  het  woord  “toegeschreven  wordt  aan  een  specifike  taal”   die  niet  meer   als-zodanig   bestaat  en  verschillend  is  van  een  nieuwere  (heden-daagse)  taal  en    – evenals  een  gereconstrueerd  woord –    “opgebouwd”  en  gereconstrueerd  wordt  op  redeneringen  achter-af  en  tevens  bedoeld  zijn  om  die  vroegere  ( historise)  taal-stadia  op  te  duikelen .

Dat    luttick   als  een  “fries  woord”  kan  worden  beschouwd  //  is  te  lezen  bij  Kiliaan  (Cornelis  van  Kiel)    in  zijn  Etymologicum   ( 1599 ³ )    [:]

[ → http://www.dbnl.org/tekst/kili001etym01_01/kili001etym01_01_0020.php ]

In  het  huidge  fries  echter  zegt  men  lyts(e)  voor  ( in-plaats )  (► klein ◄)     

[[ met   de   kenmerkende   [ (anglo – )  [?]   fri(e)se]   assibilatie     (- k   >   [〈 ts 〉]   /    [〈 tz 〉] -) . ]]

Zo  heet  de  “kleine  zijl-roede”  nabij  Makkum   Lytse  Sylroede [:]

 uit-snede   van   [ → https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gem-SudwestFryslan-OpenTopo.jpg ]

Voor   een  “oudere   fase”   in   het   fries   is   het   woord     litik     over-geleverd .

Zo   komt   het   voor   in   de   regelingen   van   « het  paijement  in  Westergae  lande ,   and   in   Aestergae  lande »   ( paijement   in  Wester-  en  Ooster-go ) .

Dat  begint  aldus [:]

/ bz. 97:/

«   In   nomine   Domini ,   Amen .     Wildi   hera   and   wrstaen ,   hu   thet   paijement   is   alhyr   in  Westergae   lande ,  and   in   Aestergae   lande .

¶   In   thet   aersta .     Thi   Fresca   sceld   is   x x x .   grata ,   fan   Staweren   to   Groninge   to ,   ende   ti  Groninga   sceld   is   i x .   grate ,   ende   qwaed   theth   teth   ti   sceld   is   x L i.   grate ,   ende   ti   grate   is  fior   scubben ,   iefta   fyff   Lyodera   panninghem .

¶   Item ,   dat   pund   is   sowen   graten   ur   al   deth   Land ,   beithe   in   Westergae   lande ,   and   in  Aestergae   lande .   Item ,   thet   graete   Collinch   pund   is   fior   sceldan ;   ende   in   da   boten   bi   wita panninghem ,   so   is   thet   Collinch   pund   xx.   grata .   Item ,   thi   scillinghe   is   ur   Westergae   land  and   ur   Asterga   land   sex   grate .

¶   Aestergae     litike   scillinghem   thi   is   x i j.   Lyodera   panninghem ,   thet   send   twene   grate   and  twene   Liordera   panninghem ,   thet   send   twene   grate   and   twene   Liordera   panninghem ,   ende   thi scillingh   in   da   bote   bi   ita   panninghum   thi   is véén   grata ,   and   meer   nath .

¶   < &c. >

Het   woord     litik(e)     komt   niet   over-èèn   met   het   woord   zoals   Kiliaan   het  friese   woord   voor     (► klein ◄)   heeft  overgeleverd ;   vgl.    [ → http://www.dbnl.org/tekst/kili001etym01_01/kili001etym01_01_0020.php ]    s.v.   luttick .

In   zijn   ◊ Zaansche   volkstaal   (1897)   behandelt   GJ   Boekenoogen   ( 1868 ~ 1930 )     luttik     ( kolom  600 ) .   Hij  kende  het  alleen  in  de  uitdrukking [:]     dat   lijkt   luttig   (► dat   lijkt   weinig ◄)  //  maar  merkt  op ,  dat  het  vroeger  ook  als  bij-voeglijk  naam-woord  in  gebruik  was [:]   (► klein ◄)  en  voor-komt  in  de  geschriften  van  de  hollandse  dichters   Hildergaersberg  en  Potter  van  der  Loo .   Mits-dien  is  het  zeer  aannemelijk ,   dat  een  informant  uit  hollandse  streken  Kiliaan  op  de  betekenis  en  de  herkomst  van  dat  woord   ( fris. )   heeft  geattendeerd .

Kiliaan  geeft  ook  de   “engelse”  variant  op  [:]   litle   en  de  “saxise” [:]   lutke .   Dat  het  woord  lutke   [ echter ]  als  “saxisch”   is  te  beschouwen ,   berust  op  een  vergissing   //   want   lutke   zal  door  syncope   ( in-casu [:]   <   luttike )   zijn  ontstaan .    En  boven-dien  kende  het  “neder-saxise”  er  een  vergelijkbaar   ( maar  ander )   woord  voor  [:]   luttig   (- en  wij  nog  herkennen  in   piet-luttig -) .   Hiervan  een  voor-beeld  uit  een  oor-konde   van   1430   (- voor  hele  tekst ,   zie  verder-op -)   [:]

«   und   ander   guedt ,   van   wat   manier   dat   sy ,     luttigh   ofte   groot ,   wo   idt   beweglich   sy , dat   tho   Aurick   up   den   Slote    is ,    »

Even-wel  kon  je  deze  vorm   “luttig”   ook  in  de  zaan-landse  volks-taal  aantreffen

[ →   Boekenoogen ,   kol . 600 ,   s.v.   luttig [:]   « Thans  in  onbruik . »   en  voegt  er-aan  toe [:]   « Luttig   komt  ook  voor  bij  Starter  (…) .     Vgl.   Ofri.    littech   naast   litik . » ] .

Uit   lutke   kon  vervolgens  lutje  ontstaan ,   zodat  je  de  opèènvolging [:]     luttick(e)   >   lutke   > lutje  krijgt  //  terwijl  in  Friesland  de  ontwikkeling  als-volgt  verliep [:]     litik(e)   >   litke   >  lytse .

( wordt  vervolgd )